Trước tình hình sạt lở nghiêm trọng bờ sông Vàm Nao thuộc khu vực ấp Mỹ Hội, xã Mỹ Hội Đông, huyện Chợ Mới, tỉnh An Giang làm 16 căn nhà bị trôi xuống sông, hơn 100 hộ dân xung quanh phải khẩn cấp di dời, trong hai ngày 25 và 26 tháng 4 năm 2017, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Trần Hồng Hà đã trực tiếp khảo sát thực địa khu vực sạt lở và có buổi họp khẩn với lãnh đạo tỉnh An Giang để hỗ trợ người dân tái định cư, sớm ổn định cuộc sống, đồng thời tìm các giải pháp ứng phó với tình hình sạt lở của tỉnh An Giang nói riêng và vùng ĐBSCL nói chung.

Ngay sau khi kết thúc chuyến khảo sát thực địa tại An Giang, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Trần Hồng Hà đã chính thức báo cáo Thủ tướng Chính phủ về tình hình sạt lở nghiêm trọng diễn ra tại tỉnh An Giang, đồng thời đề xuất những giải pháp ứng phó cấp bách trước mắt và lâu dài.

Khoảng 20.000 hộ dân An Giang hiện đang sống trong vùng sạt lở

Theo báo cáo của Bộ Tài nguyên và Môi trường, từ năm 2009 đến nay tình trạng sạt lở trên địa bàn tỉnh An Giang thường xảy ra vào hai thời điểm trong năm. Thứ nhất là vào thời điểm đỉnh lũ của những năm có mực nước lũ lớn, đất bị ngập nên bão hòa nước và ở trạng thái bở rời, lưu tốc dòng chảy lớn gây sạt lở. Thứ hai là vào thời điểm mùa cạn, xuất hiện khi mực nước chân triều thấp nhất trong năm làm giảm áp lực nước lên đường bờ và xảy ra hiện tượng trượt mái bờ gây sạt lở.

Cụ thể: Năm 2009, tại địa bàn An Giang có trên 25 đoạn sông sạt lở. Năm 2010, khảo sát trên 49 đoạn sông trong tỉnh cho thấy, có 45/49 đoạn có nguy cơ sạt lở bờ với mức độ từ nguy hiểm đến rất nguy hiểm. Sạt lở xảy ra từng đoạn có chiều dài trung bình từ 5m đến 30m và không liên tiếp. Đặc biệt, có một số đoạn dài trên 100m và rộng trên 50m, tập trung ở đoạn sông thuộc  thị xã Tân Châu, huyện Chợ Mới.

Đầu năm 2011, có 56 đoạn sông có nguy cơ bị sạt lở trên các tuyến sông Tiền và sông Hậu chảy qua như: Thị xã Tân Châu, TP Long Xuyên, huyện Chợ Mới, huyện Phú Tân và huyện An Phú.

Đầu năm 2013, đã xảy ra 06 vụ (04 vị sạt lở trong mùa lũ), trong đó có 04 đoạn sông cảnh báo mức độ đặc biệt nguy hiểm.

Từ năm 2014 đến năm 2016, tình hình sạt lở có giảm hơn. Cuối năm 2014, xảy ra sự cố sạt lở tại đoạn sông Kêng Xáng Tân An thuộc khóm Long Thạnh, phường Long Châu, thị xã Tân Châu. Tại khu vực sạt lở xuất hiện nhiều hố sâu bất thường, có nơi đến 35m và cách bờ khoảng 80m. Các vết nứt tại khu vực này đã kéo dài khoảng 100m và ăn sâu vào đất liền 80m.

Tại buổi làm việc với Bộ Tài nguyên và Môi trường ngày 25 tháng 04 năm 2017, ông Lâm Quang Thi, Phó Chủ tịch Uỷ ban nhân dân tỉnh An Giang cho biết thêm: Trong năm 2015 xảy ra 20 vụ, năm 2016 xảy ra 18 vụ, thiệt hại 142 căn nhà và nhiều tài sản khác ước tính mỗi năm thiệt hại do sạt lở hơn 100 tỷ đồng. Tổng số các đoạn sông cảnh báo có nguy cơ sạt lở là 51 đoạn, với tổng chiều dài 162 km trên tổng số khoảng 400km đường bờ sông trên địa bàn tỉnh An Giang (chiếm 40%). Trong 162 km cảnh báo sạt lở có 15 đoạn dài khoảng 30 km nằm trong dạng nguy hiểm có khả năng sạt lở cao, uy hiếp khoảng hơn 20.000 hộ dân ở các khu vực này, đã tạo rất nhiều áp lực lên việc phát triển kinh tế, xã hội và môi trường của tỉnh.

Về vụ sạt lở tại bờ sông Vàm Nao, đoạn chảy qua ấp Mỹ Hội, xã Mỹ Hội Đông, huyện Chợ Mới, theo báo cáo của UBND tỉnh An Giang, lúc 17h ngày 20 tháng 4 năm 2017, tại khu dân cư sinh sống tại tập trung thuộc tổ 12 ấp Mỹ Hội, xã Mỹ Hội Đông, huyện Chợ Mới, trên tuyến lộ liên xã thuộc khu vực bờ song Vàm Nao xuất hiện vết nứt với chiều dài khoảng 70m và một số vết nứt khác ở nền nhà gần sông. Ngày 21 tháng 4 năm 2017 các vết nứt ngày càng mở rộng và xuất hiện nhiều, theo khảo sát có khoảng 40 hộ với 176 nhân khẩu bị ảnh hưởng.

Ngày 22 tháng 4 năm 2017 đã xảy ra sạt lở đất nghiêm trọng làm 16 căn nhà bị sạt lở xuống lòng sông, chiều dài sạt lở khoảng 70m, lấn sâu vào bờ trên 35m và cắt đứt giao thông liên xã. Khu vực sạt lở tiếp tục lấn sâu vào đường liên xã khoảng 2m, làm cắt đứt tuyến đường giao thông từ xã Mỹ Hội Đông đi Nhơn Mỹ; 90 căn nhà có nguy cơ tiếp tục bị sạt lở hoàn toàn, tỉnh An Giang đã thực hiện  di dời 106 hộ (bao gồm 16 hộ có nhà bị sạt lở và có 90 hộ có nhà đang có nguy cơ bị sạt lở), 01 nhà máy xay xát. Kết quả khảo sát cho thấy đoạn sông dài 260m đang trong quá trình sạt lở ở mức đặc biệt nguy hiểm. Đoạn bờ sông có các trường tiểu học, khu hành chính xã, chợ, khu dân sinh sống tập trung với nhiều nhà dân và các cơ sở sản xuất, kinh doanh nên tải trọng tác động lên bờ cùng với nền địa chất yếu, kết cấu thiếu bền vững nên diễn biến sạt lở sẽ phức tạp.

Bộ trưởng trực tiếp khảo sát khu vực sạt lở tại ấp Mỹ Hội, xã Mỹ Hội Đông, huyện Chợ Mới, tỉnh An Giang

vào sáng 26/4/2017

Nhận định sơ bộ về nguyên nhân sạt lở tại sông Vàm Nao

Trên cơ sở kết quả kháo sát và các nghiên cứu đã triển khai của Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu, Viện Khoa học địa chất và Khoáng sản, Bộ Tài nguyên và Môi trường nhận định sơ bộ một số nguyên nhân gây ra các vụ sạt lở nghiêm trọng trên địa bàn tỉnh An Giang nói chung và sạt lở tại bờ sông Vàm Nao, đoạn chảy qua ấp Mỹ Hội, xã Mỹ Hội Đông, huyện Chợ Mới nói riêng như sau:

Các đập thượng nguồn giữ lại bùn cát nên dòng chảy hạ lưu bị đói bùn cát, để cân bằng năng lượng dư thừa buộc dòng nước phải bào xói bờ. Kết quả điều tra khảo sát, tính toán ổn định mái dốc cho thấy tại nhiều vị trí mặt cắt hệ số ổn định K < 1,000, bờ sông có nguy cơ mất ổn định cao. Hệ số K ứng với mực nước lớn nhất lớn hơn so với mực nước nhỏ nhất (trong cùng điều kiện tải trọng tác dụng). Điều này có thể giải thích là do nước sông tạo thành nêm vật chất, làm cân bằng cơ học lực gây trượt và lực chống trượt làm tăng hệ số ổn định bờ sông. Độ ổn định sẽ giảm khi mực nước sông rút nhanh, áp lực nước lỗ rỗng không kịp tiêu tán hết trong nền sét bão hòa nước tạo ra dòng thấm làm tăng nguy cơ sạt lở. Đồng thời các hoạt động giao thông, xây dựng công trình, chất tải gần bờ sông làm tăng nguy cơ sạt lở bờ. Đây có thể là một trong các  nguyên nhân gây nên các diễn biến phức tạp về xói lở bờ sông tại An Giang. Khả năng vùng này còn tiếp tục xói lở vì chưa đạt tới trạng thái cân bằng của lòng dẫn.

Hơn 100 hộ dân quanh khu vực ấp Mỹ Hội, xã Mỹ Hội Đông, huyện Chợ Mới, tỉnh An Giang đã được di dời khẩn cấp

Vị trí sạt lở nằm ở khu vực ngã ba sông Vàm Nao và sông Hậu, có chế độ thủy văn, thủy lực phức tạp; kết hợp với nền đất yếu, không ổn định nên dễ gây sạt lở. Thời điểm sạt lở trong mùa cạn, khi mực nước sông thấp, mực nước ngâm trong đất hạ thấp gây nên hiện tượng trượt lở khối. Mặt khác chế độ thủy triều lên xuống cộng với nước từ thượng nguồn đổ về giao thoa các nguồn động lực gây sạt lở. Theo ghi nhận ban đầu của chính quyền địa phương, tại khu vực đang xảy ra sạt lở đã xuất hiện hố xoáy với chiều dài 380m, chiều ngang 120m, độ sâu (âm) 42m nên nguy cơ sạt lở vẫn còn tiếp diễn.

Về địa chất và kết cấu đất: Kết quả nghiên cứu bằng phương pháp chụp radar xuyên đất tại 10 mặt cắt trên sông Hậu đoạn qua An Giang cho thấy đã xác định được 3 ranh giới giữa các lớp đất đá cụ thể là:

Lớp 1: phân bố từ mặt đất tự nhiên đến độ sâu khoảng 1.0m, đặc trưng bởi biên độ sóng radar phản xạ mạnh, đây là lớp đất sét màu xám nâu, vàng, bở rời.

 Lớp 2: lớp này phân bố ở độ sâu khoảng từ 1 đến 7m, đặc trưng bởi biên độ sóng radar phản xạ khá mạnh với các hình mặt phản xạ bên trong ở dạng hỗ độn đôi khi song song. Đây là lớp sét, bùn sét màu xám xanh, xám vàng, xám đen.

Lớp 3: lớp này phân bố ở độ sâu khoảng từ 7 đến 14m, đặc trưng bởi biên độ sóng radar phản xạ yếu, đây là lớp bùn sét kẹp cát kẹp cát, màu xám xanh, xám đen.

Lớp 4: lớp này phân bố ở độ sâu khoảng từ 14 đến 21m, đăc trưng bởi biên độ sóng radar phản xạ yếu, đây là lớp bùn sét pha, màu  xám xanh, xám đen.

Các tài liệu thu nhập, khảo sát địa chất, địa vật lí, địa chất bờ sông có thể thấy rằng, khu vực tỉnh An Giang chủ yếu do phù sa bồi lắng, có kết cấu địa tầng yếu, nhất là kết cấu địa chất khối mặt nền. Tầng đất mặt là đất sét xám, pha lẫn nhiều chất mùn hữu cơ nên có độ kết dính thấp, dễ bị xâm thực và bào mòn nhanh, kết hợp với tác động do sóng nước, dòng chảy, biên độ chênh lệch của đỉnh triều. Tầng đất mặt là sét xám, sét pha trạng thái dẻo mềm đến dẻo cứng chiều dày trung bình (1-3)m, tầng đất dưới là sét dẻo chảy, bùn sét, bùn sét pha tới độ sâu (10-15)m là các lớp đất yếu. Đây là một trong những nguyên nhân nội sinh quan trọng, góp phần gây nên hiện tượng sạt lở bờ sông Hậu.

Những tấm biển cảnh báo nguy hiểm tại  ấp Mỹ Hội, xã Mỹ Hội Đông, huyện Chợ Mới, tỉnh An Giang

Đề xuất các giải pháp chống sạt lở cho An Giang

Để khẩn trương khắc phục tình trạng sạt lở, đảm bảo ổn định đời sống nhân dân, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã kiến nghị và đề xuất Thủ tướng Chính phủ các giải pháp trước mắt cần triển khai. Đó là:

Chỉ đạo Ủy ban nhân dân tỉnh An Giang triển khai ngay việc hỗ trợ, tái định cư cho người dân khu vực sạt lở để đảm bảo sớm ổn định đời sống.

Triển khai ngay một số giải pháp mềm như sử dụng các rọ đá phên liếp, cọc tra, cọc gỗ, bao tải cát đặt tại ngay phía ngoài đường bờ, dọc theo đường bờ giúp cho đường bờ tăng khả năng chống chọi với vận tốc dòng lớn và các tác động do giao thông thủy gây ra để đảm bảo an toàn cho các khu vực có nguy cơ không để việc sạt lở lan rộng vào khu dân cư, khu sản xuất kinh doanh và trường học.

Tiến hành đồng bộ các giải pháp phi công trình như chỉnh trị dòng chảy, nạo vét đáy sông nhằm không để dòng chảy áp sát bờ gây hố xoáy hay giảm đột ngột mặt cắt ướt. Giải pháp phi công trình vừa ít tốn kém, vừa tận dụng khai thác tài nguyên khoáng sản. Việc khai thác cát hợp lý và khoa học sẽ góp phần khơi thông dòng chảy, hạn chế tình trạng sạt lở đất bờ sông.

Tăng cường thanh kiểm tra việc xây dựng các công trình ven sông, quản lý chặt việc khai thác cát lòng sông; quản lý giao thông thủy hợp lý.

Nghiên cứu xây dựng các công trình cứng như kè chống sạt lở bờ sông và các công trình nắn dòng trên cơ sở nghiên cứu, tính toán để đưa ra các thông số công trình hiệu quả.

Về các giải pháp lâu dài, Bộ Tài nguyên và Môi trường kiến nghị Thủ tướng và Chính phủ sớm xem xét phê duyệt danh mục các Dự án thuộc chương trình mục tiêu ứng phó với biến đổi khí hậu và tăng trưởng xanh hoặc cho phép triển khai trước Dự án chống sạt lở sông Hậu; Giao Bộ Tài nguyên và Môi trường chủ trì phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Ủy ban nhân dân tỉnh An Giang và các địa phương thuộc lưu vực sông Tiền, sông Hậu trong chương trình mục tiêu ứng phó với biến đổi khí hậu và tiến hành khảo sát, điều tra, đánh giá một cách tổng thể, bài bản, khoa học, tất cả các nguyên nhân sạt lở trên địa bàn tỉnh An Giang và toàn bộ lưu vực sông Tiền, sông Hậu, xác định cụ thể những khu vực xung yếu, đề xuất các giải pháp tổng thể, đồng bộ từ quy hoạch, xây dựng công trình, quan trắc và theo dõi diễn biến để bảo vệ.